Liever dood dan vergeten

Als je dementie hebt, kun je beter dood zijn. Je vergeet jezelf en je wordt vergeten. Dat is geen leven meer.

“Ik ben nog getrouwd, maar eigenlijk al weduwe,” verwoordde een mevrouw wiens partner dementie had dat eens aan me. Stap voor stap verloor ze haar man, die ze niet meer als haar echtgenoot herkende. “Dit had hij nooit gewild,” voegde ze daar aan toe. “Hij kan er beter niet meer zijn. Dan is hij uit zijn lijden verlost. Dat is beter voor iedereen.”

Als je dementie hebt, kun je inderdaad beter dood zijn. Zolang slechts je cognitieve capaciteiten van waarde zijn en je die langzaamaan verliest, word je gaandeweg waardeloos. Je verliest je bestaan. De maatschappelijke mantra van ‘cogito, ergo sum’ betekent bij dementie vanzelfsprekend dat je gaandeweg niet meer bestaat, omdat je denken het af laat weten. Dan kun je beter dood zijn. Of je bent eigenlijk al dood verklaard, terwijl je nog leeft.

Gauw genoeg heerst er in kerkelijke kring verontwaardiging over deze manier van denken. Natuurlijk ben je nog van waarde als je dementie hebt: je bent immers kind van God. Toch leeft de maatschappelijke focus op cognitieve capaciteit stiekem ook in de kerk. Als je niet meer begrijpt wat er gebeurt, hoor je er niet meer bij. Wel een beetje, maar niet helemaal.

De dominee komt immers ook niet meer langs. Wat heeft het voor zin? De man weet niet eens meer wie hij is en is zijn bezoek al vergeten, voordat de dominee weer buiten staat. Kerkdiensten zijn te moeilijk geworden; hij begrijpt er niets van en tijdens het Heilig Avondmaal stopt hij het stukje brood in zijn broekzak. Beschamend voor iedereen, ook voor de man zelf.

Willen we daadwerkelijk dat mensen met dementie beter af zijn, en dan niet dood, maar levend? Dan moeten we de pastorale uitdaging van dementie aangaan. Dat betekent meer dan hen enkel gedenken in de voorbeden. Dat betekent mensen met dementie volwaardig deel laten zijn van het lichaam van Christus. Dat betekent zelfs hen jouw leraar laten zijn in het volgen van Jezus.

De toekomstige groei van het aantal met mensen dementie noopt predikanten zich te bezinnen op dementie, zowel over praktische mogelijkheden in liturgie en pastoraat als door theologische reflectie. Want ook al vergeten mensen met dementie, zij worden niet door God vergeten. Hij draagt hen in zijn herinnering. Als kerk is het de taak die herinnering keer op keer gestalte te geven, in het uitdragen van Christus die leeft. Hij overwon ook de maatschappelijke dood die mensen met dementie wordt aangedaan.

Tim van Iersel is als zorgtheoloog, geestelijk verzorger en ethicus gespecialiseerd in zingeving en ethiek bij dementie. Hij werkt als geestelijk verzorger in verpleeghuizen, waar voornamelijk ouderen met dementie wonen. Naast het contact met de bewoners in pastoraat en liturgie werkt hij samen met vrijwilligers, begeleidt hij mantelzorgers in gespreksgroepen en geeft hij trainingen ‘Pastoraat bij dementie’ en ‘Ethiek bij dementie’. www.timvaniersel.nl

Dit najaar start bij PEP i.s.m. De Meij Consultancy en WoonZorgcentra Haaglanden de cursus Dementie: een pastorale en theologische uitdaging. Cursus voor predikanten, geestelijk verzorgers en pastoraal werkers. Docenten: Tim van Iersel, m.m.v. Gert Westrik en Cor van den Berg.