Preken over een onderwerp als genezing, profetie of klanktaal. De ene predikant of voorganger doet het misschien met liefde, een ander aarzelt bij het preken over deze onderwerpen. In een gemeente kunnen de theologische opvattingen over deze gaven nogal uiteenlopen. Hoe doe je dat goed, preken over de gaven van de Geest?

Mensen willen horen en merken dat je gezien hebt waar de boodschap kan schuren. Ze willen ervaren dat je daar ruimte voor maakt en woorden voor geeft.

Heb je zelf wel eens gepreekt over de gaven van de Geest? Waar preekte je over en wat was je kernboodschap?

Jazeker. Je struikelt in het Nieuwe Testament over de gaven van de Geest! In mijn vorige gemeente was een aantal gemeenteleden bezig met de vraag of God altijd geneest, wanneer je daarop vertrouwt. Toen heb ik eens gepreekt over een tekst uit Johannes 14 (vers 12) waarin Jezus zegt: “Werkelijk, Ik verzeker jullie, wie op Mij vertrouwt zal hetzelfde doen als Ik, en zelfs meer dan dat, Ik ga immers naar de Vader.” Ik heb toen geprobeerd om die gedachte, dat God altijd geneest, wat te nuanceren. Wat belooft Jezus hier eigenlijk precies?

Hoe was het om een preek over dit thema voor te bereiden?

Ik heb er van tevoren en na afloop wel gesprekken over gehad, omdat het onderwerp leefde. Ik vind het belangrijk de spanning en de verlegenheden te benoemen. Het was wel nadrukkelijk mijn bedoeling om deze tekst, die belangrijk is voor gebedsgenezers, zorgvuldig te bestuderen. In de preek geef ik daar aandacht aan: wat staat er nu écht in deze tekst? Ik wil de gemeente met zo’n preek toerusten: zodat zij leren wat je als gelovige van Christus verwachten kunt en het geloofsvertrouwen in zijn beloften ook grond onder de voeten krijgt. En ja, dat mag best eens confronteren.

Is een preek wel het geschikte ‘medium’ om over de gaven van de Geest te preken? Is een studieavond over bijv. profetie of klanktaal niet geschikter?

Het kan allebei, het hoeft geen tegenstelling te zijn. Het maakt wel uit of het een leerdienst is of een algemene dienst. Bij een preek is het altijd belangrijk om na te denken: wat is je doel, en hoe verhoudt je doel zich tot het doel van preken in het algemeen?

Ik zie het grote doel van preken dat je het Woord van de verlossing brengt voor de hoorder vandaag. Je wilt dat mensen iets van Christus ontdekken. Preken heeft altijd iets met het evangelie brengen te maken. Ook wanneer je een thematische preek hebt, is het belangrijk om dat doel niet uit het oog te verliezen. Met een preek wil je de hoorders bij Christus brengen of het geloof versterken.

Wat zijn homiletische aandachtspunten als je preekt over een onderwerp als bijv. profetie, klanktaal of genezing? Kun je alvast een tip geven die helpt om evenwichtig te preken over de gaven?

Ik denk dan aan drie dingen:

1. Zorg dat je je eigen systematische doordenking op orde hebt. Je hoeft geen dissertatie te schrijven, maar het is wel belangrijk dat je een beetje weet waar je het over hebt en waar de vragen liggen. Ik kan me voorstellen dat je, als je hierover een prekenserie wilt houden, eerst een periode van studieverlof opneemt om het veld te verkennen.
2. Laat de tekst tot zijn recht komen. Let erop dat je niet zomaar één gave uitpikt in het grotere geheel van de tekst. Kijk hoe de specifieke tekst past in het geheel van bijvoorbeeld de brief van Paulus. Wat bedoelt Paulus hiermee? Maar let ook op de functie van de tekst. Waarom schrijft de auteur dit? Daarom is die systematische en exegetische doordenking vooraf zo belangrijk.
3. Last but not least: welke vragen roept deze tekst bij de hoorders vandaag op? Wat heb je van hen gehoord in gesprekken vooraf? Welke vragen roept de tekst bij jou op wanneer je deze voor het eerst leest? En waarom wil je hier iets van meegeven aan de gemeente?

Wat kunnen deelnemers van deze training van jou verwachten te leren?

Ik ga met de deelnemers vooral met die laatste vraag aan de slag. Nadat ze twee dagdelen met exegese en systematische doordenking bezig zijn geweest, onder leiding van Hans Burger en twee dagdelen hebben geoefend met stukjes van de preek met Paulien Vervoorn, stel ik de vraag in een groepsgesprek: hoe resoneert dat wat je nu allemaal ontdekt hebt, in onze cultuur? Wat staat er op het spel als je dit aan de orde stelt? Welke weerstanden moet je overwinnen om je punt te maken? Mensen willen horen en merken dat je gezien hebt waar de boodschap kan schuren. Ze willen ervaren dat je daar ruimte voor maakt en woorden voor geeft.

Tenslotte is er ruimte om met mij door te praten over homiletische vragen die in de eerste twee dagen zijn opgekomen. Waar nodig reik ik vanuit de homiletiek ook modellen aan voor de inhoud of opzet van de preek.

Dr. Kees van Dusseldorp is docent homiletiek aan de Theologische Universiteit Kampen en predikant. Samen met Paulien Vervoorn en Hans Burger geeft hij vanaf 25 april 2022 de training Geloofwaardig preken over de gaven van de Geest.

De nieuwe leergang Zorgethiek vanuit christelijke perspectief, geïnitieerd door het prof. dr. G.A. Lindeboominstituut, de Lindeboomleerstoel (Theologische Universiteit Kampen) en de Christelijke Hogeschool Ede, staat symbool. Symbool voor een beweging die zowel noodzakelijk als hoopvol is voor zorg- en medische ethiek vanuit christelijk perspectief.

Door: Arthur Alderliesten MA, dr. William den Boer, prof. dr. Henk Jochemsen en Simon Polinder MA

Omdat er voor een beweging meer nodig is dan een leergang alleen, delen we als initiatiefnemers graag het bredere denkwerk dat hieraan ten grondslag ligt. Allereerst noemen we drie aspecten die de noodzaak onderstrepen en vervolgens enkele hoopvolle perspectieven.

Noodzaak

De voortrazende technologische ontwikkelingen leiden tot meer complexe ethische vragen. Dat brengt ons allereerst bij de bekende vraag naar de omgang van de mens met techniek: is techniek dienstbaar aan de mens of is ze een overheersende macht geworden? Zoals Dietrich Bonhoeffer het kernachtig formuleerde: “De meester van de machine wordt haar slaaf, de machine wordt de vijand van de mens. Het schepsel keert zich tegen zijn Schepper – een zeldzame herhaling van de zondeval!” Ook zien we de technologische ontwikkeling op steeds meer gebieden indringend haar rol opeisen, waardoor blijvende doordenking voor de concrete situatie in de dagelijkse praktijk noodzaak is. Denk aan kunstmatige intelligentie, robotisering of kinderen die kunnen worden samengesteld met inbreng van drie of zelfs vier ouders.

Ook dankzij verdergaande wetgeving nemen de medisch-ethische vragen toe. Het is niet onwaarschijnlijk dat we op korte termijn een regering kunnen verwelkomen die zich zal inspannen voor een ‘voltooid leven’-wet en verruiming van de embryowet. Wat totnogtoe vragen voor de studeerkamer en een debatavond waren, worden vragen die zich in allerlei vormen in de praktijk aan ons zullen gaan opdringen. Vragen die cirkelen om ons omgaan met lijden en sterven. Onze persoonlijke omgang daarmee, die van ons als samenleving, maar ook als zorgorganisatie die wil werken vanuit Bijbelse normering, vanuit kaders over het goede leven die vanuit de christelijke traditie zijn ontwikkeld.

Leergang Zorgethiek vanuit christelijk perspectief

Context

Het bovenstaande hangt samen met de marginalisering van het christendom in West-Europa. Christelijk denken is allang niet meer het mainstream-denken. Dat heeft als gevolg dat we als minderheid elkaar niet alleen goed moeten vasthouden. Ook zullen we moeten nadenken hoe we als christenen ons over zorgethische vragen uitlaten in een cultuur waarin autonomie, maakbaarheid, lichaamsgerichtheid en individualiteit centraal staan. Dit vereist primair dat je weet waar je zelf staat als je vanuit Christus en een zuiver geweten ethisch-verantwoord wil handelen in de zorgpraktijk.

Meer Daniëls

Het christelijk geloof is een van de levensbeschouwelijke opties geworden. Dat betekent ook dat het christelijke perspectief op zorgethiek er een van de vele is. Naast dat deze pluraliteit onderstreept dat je stevig in je morele schoenen moet staan, vraagt dit ook doordenking hoe je persoonlijk, als (zorg)organisatie en als kerk verhoudt tot (de ethiek) van andere levensbeschouwingen. Zeker wie als christen in een niet-christelijke omgeving werkt, verdient steun en hulp bij de persoonlijke morele vorming. Dankzij de secularisatie zijn er meer Daniëls dan ooit, die naast kennis van de medische ethiek met het hoofd ook geïnternaliseerd deugdenethisch vermogen behoeven: wijsheid, geloof, hoop en liefde.

Die vorming is niet alleen nodig om goed toegerust te zijn voor het dagelijks werk in een seculiere omgeving en daarin als christen ‘stand te houden’, maar zeker ook om vanuit christelijk perspectief een positieve bijdrage te leveren aan beleid en praktijk rond zorg en welzijn.

Perspectief, maar stevig doordenken over het goede

De drie aspecten die de noodzaak onderstrepen voor een steviger doordenking van zorg- en medische ethiek vanuit christelijk perspectief hoeven allerminst te leiden tot doemdenken. Er is alle reden om hoop te hebben en te houden. De grond hiervoor is dat we als nieuwtestamentische, christelijke kerk de opstanding van Christus als uitgangspunt hebben. Daarmee is de dood als laatste vijand teniet gedaan (Hebreeën 2:14 en 2 Timotheüs 1:10). Dat betekent perspectief voor (na) de dood, het stervensproces, voor het lijden en het hele leven. Maar dat betekent niet dat er niet stevig verder gedacht moet worden. Ethiek bedrijven is immers de vraag stellen naar het goede binnen concrete, morele conflictsituaties.

Kortom, er is noodzaak en hoopvol perspectief om zorg- en medische ethiek hoger op de agenda te zetten. De nieuwe leergang helpt in deze beweging. Wie doet mee in de kracht van onze goede God?

Leergang Zorgethiek vanuit christelijk perspectief

‘Wat mij hoopvol stemt is de verlegenheid die ik bij veel kerkelijke gemeentes in Nederland tegenkom. De kerk mist op dit moment gewoon wervingskracht. Daarom zoekt men naar nieuwe wegen, ook omdat het besef er is dat men niet eindeloos uit dezelfde vijver kan blijven putten.’

Aan het woord is Jelle de Kok, predikant-toeruster in algemene dienst in de PKN en coach-trainer voor Permanente Educatie Predikanten, over het belang van Leven uit de Bron voor kerkenraden en gemeenten. Samen met Jelle de Kok heeft PEP/Weetwatjegelooft.nl voor kerkenraden de korte maar krachtige training Proeven uit de Bron ontwikkeld. Lees hieronder het hele gesprek.

ONDER WELKE VOORWAARDEN IS ER VOLGENS U TOEKOMST VOOR DE LOKALE GEMEENTE?

In de toekomst is het vooral belangrijk dat leden van een gemeente kunnen groeien naar geestelijke volwassenheid in Christus (Ef 4:12-16). Geestelijk volwassen christenen delen vrijmoedig van de hoop die in hen leeft (1 Petr 4:10) en zijn dienstbaar aan anderen met de gaven die God hen gegeven heeft. Op deze manier worden ze een leesbare brief van Christus (2 Kor 3:3) en kunnen mensen die Jezus niet kennen, door de levens van deze christenen heen, Hem leren kennen. Veel niet-christenen kennen tegenwoordig de Bijbel en de verhalen die daarin staan niet meer. In de toekomst zal ons getuigenis van Jezus en onze dienstbaarheid aan mensen en de samenleving bepalend worden voor de toekomst van de Kerk. ‘Het enige boek dat een niet-christen leest over God is een christen’. Dit is meer waar dan ooit.

Groeien in intimiteit met God

Groeien naar geestelijke volwassenheid: hoe doe je dat als gemeente? Dat is waar ik me dagelijks mee bezighoudt in mijn werk als toeruster. Allereerst zal er geïnvesteerd moeten worden in het ontwikkelen van het persoonlijk geloofsleven van gemeenteleden. In het geloof draait het er allereerst om dat we een persoonlijke relatie met Jezus Christus ontwikkelen: geloven als religie heeft zijn tijd al lang gehad. Maar welke aspecten zitten er dan aan zo’n relatie met Jezus Christus? Daar valt veel over te zeggen, en het is goed om als kerkenraad en gemeente daar met elkaar over door te praten. Voor nu volsta ik met te zeggen dat er in de basis (zoals in elke relatie) sprake moet zijn van wederkerigheid: jij spreekt met God en Hij luistert, God spreekt met jou en jij luistert. Dan komt het dus aan op heel basale zaken als persoonlijke momenten van gebed en het thuis openen van Gods Woord. Psalm 63 zegt: ‘O God, U bent mijn God, U zoek ik, mijn ziel dorst naar U’ en even verderop: ‘Mijn ziel is aan u verkleefd’. Dat zijn geen steriele gebeden die op gezette tijden worden uitgesproken, maar gebeden die getuigen van een intieme geloofsband met God. Als gemeente mogen we onze leden aanmoedigen om ook zo’n soort relatie met God op te bouwen. (Tekst gaat verder onder de video)

In deze korte video vertelt Jelle de Kok over de korte cursus voor kerkenraden Proeven uit de Bron 

Groeien in onderlinge betrokkenheid

Wat we ook nodig hebben is een sterkere onderlinge betrokkenheid op elkaar. Als gelovigen hebben we elkaar nodig om vol te houden en om te kunnen groeien in onze relatie met Jezus. We mogen elkaar leren bevragen met vragen als: wat merk jij van Gods Geest in je leven? Zou je met mij iets willen delen van jouw geloofsverhaal? Kun je een moment aanwijzen in je leven waarop God krachtig met Zijn Geest in je werkte? Een dergelijke betrokkenheid op elkaar maakt dat we beter leren om van ons geloof te getuigen en momenten kunnen verwoorden waarop God krachtig in ons leven inwerkte. Daar mogen we ons zo meer in oefenen. Natuurlijk helpt het daarbij als je bijvoorbeeld eerst samen gegeten hebt en/of over de gewone dagelijkse dingen al gesproken hebt met elkaar.

“Leer elkaar vragen stellen als: Wat merk jij van Gods Geest in je leven?”

Groeien in dienstbaarheid

Tot slot houdt geestelijke volwassenheid in dat we als christenen dienstbaar worden aan de samenleving. Streven naar duurzaamheid, het omzien naar minderbedeelden, ervoor kiezen om minder te consumeren van wat de wereld allemaal te bieden heeft: het is zomaar een greep uit waar we als christenen en als gemeenschap van gelovigen mee bezig moeten zijn. We hebben als het goed is Gods hart leren kennen, en geleerd dat Zijn hart uitgaat naar deze mensen en deze nieuwe manier van leven. In ons individuele en gemeenschapsleven proberen we hier steeds meer naar te handelen.

In veel traditionele gemeentes zijn predikant en kerkenraad nu nog vooral bezig met het verzorgen en in stand houden van de geloofsgemeenschap. Ze zijn bezig met het opvullen van de vacatures en het regelen van allerhande organisatorische zaken. Daardoor komen ze weinig toe aan het vormgeven van het geloofsleven van gemeenteleden. Kerkenraden gaan zich hopelijk in de toekomst meer en meer geroepen weten om gelovigen toe te rusten, zodat die zelf hun bijdrage gaan leveren aan de opbouw van de gemeente en samenleving. De weg naar herstel zit dus in het zoveel mogelijk activeren en motiveren van mensen om vanuit de Geest te leven. Dit is de uitdaging voor de kerk van vandaag.

“De weg naar herstel zit in het zoveel mogelijk activeren en motiveren van mensen om vanuit de Geest te leven.”

Perspectiefwisseling

Hoe ziet een gemeenschap eruit met in het centrum Geest-vervulde gelovigen? Dit vraagt echt om een perspectiefwisseling van de rol van de kerkenraad en de dominee. In zo’n geval verzorgt de kerkenraad bijvoorbeeld het pastoraat niet meer zelf, maar zorgt zij ervoor dat het pastoraat verzorgd wordt door gemeenteleden zelf. De kerkenraad rust hen daarvoor toe. Ook leidt de predikant niet een dienst waarbij de gemeente passief aanwezig is, nee, de predikant en kerkenraadsleden schakelen mensen in bij de eredienst en geven hen de ruimte om actief aanwezig te zijn tijdens deze erediensten. Er wordt ruimte geboden voor bijvoorbeeld ministry-gebed of iemand deelt iets van zijn of haar geloofsreis. De predikant geeft niet als enige leiding aan kleine groepen in de gemeente, maar rust gemeenteleden toe om goede kringleiders te zijn.

“De kerkenraad vormt eigenlijk een geloofsgemeenschap in het klein.”

Om deze omslag in denken en doen mogelijk te maken is het belangrijk dat de kerkenraad (als geestelijk leidinggevend centrum) zelf toerusting een belangrijke plaats geeft in haar vergaderingen. De kerkenraad vormt zo eigenlijk een geloofsgemeenschap in het klein, een ‘inner circle’ om vandaaruit de gemeente te dienen. Dus persoonlijke geloofsverdieping, betrokkenheid op elkaar en Gods werk in de wereld mag ook in de kerkenraadsvergadering meer aan de orde komen. Natuurlijk blijft er dan nog heel wat te ‘besturen’ over, maar dit gebeurt dan vanuit een heel ander perspectief en minder frequent dan nu vaak het geval is. Het versterken van ons hart voor de Heer, ons hart voor elkaar en voor Gods werk in de wereld zouden de agenda van elke kerkenraad moeten bepalen.

Heel concreet betekent dit dat er voortdurend geïnvesteerd wordt in onderlinge aandacht voor elkaars wel en wee en dat er (vaker dan nu meestal het geval is) een geloofsgesprek van hart tot hart plaatsvindt. Vanuit dit geloofsgesprek kan er nagedacht worden over de vraag hoe men, dat wat men van hart tot hart met elkaar gedeeld heeft, kan vertalen naar een concrete bouwsteen tot opbouw van de gemeente. Een bouwsteen is een uit te voeren actiepunt van 1 van de drie hierboven genoemde aspecten van geestelijke volwassenheid: hart voor de Heer, hart voor elkaar, hart voor de wereld. Kerkenraadsleden komen bijvoorbeeld tot de conclusie dat zij willen investeren in hun persoonlijke relatie met God door te groeien in het luisteren naar Zijn stem. Daarom gaat de kerkenraad een cursus als ‘Gods stem verstaan’ aanbieden aan de hele gemeente en zit zij op de cursusavonden zelf ook in de zaal in plaats van te vergaderen. Tijdens een daaropvolgende vergadering (of eredienst, maar dat is nog spannender!) deelt de kerkenraad wat zij zelf meent te horen wat de Geest tot de gemeente vandaag zegt. Om de betrokkenheid op elkaar in de gemeente te vergroten kan de kerkenraad een ‘tour de hap’ organiseren, waarbij het voor-, hoofd- en nagerecht telkens op verschillende plaatsen bij mensen thuis genuttigd wordt. Wanneer op deze manier voortdurend in toerusting van de kerkenraad en toepassing in de gemeente geïnvesteerd wordt, is er toekomst voor de plaatselijke gemeente.

WAAR ZIET U DEZE VOORWAARDEN ALS GEDEELTELIJK VERVULD?

In steeds meer kerken begint het besef door te dringen dat, indien er niet meer geïnvesteerd wordt in toerusting, er eenvoudigweg geen mensen meer zijn om het kerkelijk leven in stand te houden. Steeds meer kerkenraden geven aan dat ze in het geloofsgesprek willen investeren. In de afgelopen jaren zijn heel wat gemeentes aan de slag gegaan met het Leven uit de Bron-proces. Wat heel goed wordt opgepakt is het geloofsgesprek en het bespreken van wel en wee. Hierdoor vergadert men meer vanuit geloofsverbondenheid en dat werkt positief door in de hele vergadering. Je ziet ook steeds meer dat gemeentes het geloofsgesprek leidend laten zijn voor het vormgeven van beleidszaken van de gemeente. Hoe meer dat gebeurt, des te sterker de positieve uitwerking is. Vanuit veel plekken in Nederland horen we hoe positief het Leven uit de Bron-proces zo doorwerkt in het totaal van de gemeente. Via de website www.levenuitdebron.nu zijn enkele verhalen te lezen van gemeentes die hebben ervaren hoe heilzaam het is om op deze manier te werken aan de opbouw van kerkenraad en gemeente.

“Vanuit veel plekken in Nederland horen we hoe positief het Leven uit de Bron-proces doorwerkt in het totaal van de gemeente.”

Zelf heb ik als predikant in Diever hier ook vele jaren in geïnvesteerd. Als kerkenraad hebben we ervoor gekozen om 1x in de 2 maanden het accent te leggen op beleid en praktisch/organisatorische zaken. Daarnaast kozen we ervoor 1x in de 2 maanden het accent te leggen op het geloofsgesprek, ontmoeting en bezinning op de vraag hoe we dit alles konden omzetten in beleid. Het bleek een vruchtbare balans te zijn. Daarbij werd de beleidsvergadering gevoed vanuit de andere vergadering met nieuwe ideeën. Het gevolg hiervan was dat steeds meer gemeenteleden geactiveerd werden in het totaal van de gemeente. Pastoraat was niet meer een individuele zaak, maar van een ouderling met een team dat hij toerustte en ondersteunde. Kerkdiensten werden steeds meer gezamenlijk voorbereid en uitgevoerd. Groepen ontplooiden steeds nieuwe initiatieven. Gebedspastoraat kreeg steeds meer vorm. En er was ruimte voor projecten ver weg via World Servants en andere organisaties. Ook dichterbij kwam er veel aandacht voor asielzoekers: diepgaande contacten ontstonden die ertoe leidden dat vluchtelingen zich lieten dopen. Dat gaf meteen ook weer verdieping van het geloofsleven van veel ‘gewone’ gemeenteleden. Kortom, er ontstond een dynamiek waarbij Leven uit de Bron gepraktiseerd werd en waarvan de gemeente en samenleving positieve vruchten plukte.

WELKE VORMEN ZAL DE LOKALE KERK IN DE TOEKOMST AANNEMEN?

Ik denk dat er een verscheidenheid aan vormen zal zijn. Daarbij zullen oude en nieuwe vormen naast elkaar blijven bestaan. Wel heb ik de overtuiging dat daar waar geïnvesteerd wordt in ontmoeting, bezinning en toerusting, de gemeente grote levensvatbaarheid heeft. De kerkdiensten zullen meer een gezamenlijk iets worden waarbij ieder zijn of haar gaven en talenten zal inzetten. We zullen steeds meer kerken zien die niet dominee-gecentreerd zijn, maar gecentreerd rondom Geest-vervulde gelovigen. In de kerkdienst zal er daarom ook meer ruimte komen voor stiltemomenten (stiltemomenten zijn activeringsmomenten bij uitstek!) en het zelf overdenken van een Bijbelgedeelte. Naast de kerkdiensten zullen mensen in groepen bijeenkomen, en deze groepen zullen voor velen in plaats van de kerkdiensten komen. Als de drie aspecten van geestelijke volwassenheid daar beoefend worden en als hart, hoofd en handen geactiveerd worden, dan zijn zulke groepen feitelijk kleine kerkgemeenschappen. Met elkaar eten, thuis of na een kerkdienst, zal als vorm van gemeenschap steeds belangrijker worden. De kerkdiensten zullen steeds meer een verzameling van groepen worden in plaats van bijeenkomsten van losse individuen. De predikant zal minder dominant zijn en steeds meer toeruster en coach worden van de verschillende geloofsgroepen en/of gemeenschap. Hij zal mensen trainen in het pastoraat, maar ook in het voorgaan in kerkdiensten en het leiden van gespreksgroepen of andersoortige groepen met een eigen accent. Anders gezegd zal er steeds meer aandacht komen voor het priesterschap van alle gelovigen in al haar facetten. De centrale vraag hierbij is steeds: hoe kunnen we de Geest meer ruimte geven in onze geloofsgemeenschap, zodat gelovigen kunnen groeien en bloeien tot eer van God en tot zegen van de samenleving?

“We zullen steeds meer kerken zien die niet dominee-gecentreerd zijn, maar gecentreerd rondom Geest-vervulde gelovigen.”

WAT STEMT U HOOPVOL ALS U NADENKT OVER DE TOEKOMST VAN DE KERK IN NEDERLAND?

Wat mij hoopvol stemt is de verlegenheid die ik bij veel kerkelijke gemeentes in Nederland tegenkom. Bijna overal waar ik als predikant-toeruster kom is men verlegen met de situatie van de kerk zoals die nu is. Vaak heeft men al wel door dat de oude manier van werken geen effect meer sorteert. De kerk mist op dit moment gewoon wervingskracht. Daarom zoekt men naar nieuwe wegen, ook omdat het besef er is dat men niet eindeloos uit dezelfde vijver kan blijven putten. Onze verlegen­heid is hierbij Gods gelegenheid.

Wat mij hoopvol stemt is de verlegenheid die ik bij veel kerkelijke gemeentes in Nederland tegenkom.

Verder stemt het mij hoopvol dat er een groeiend verlangen is naar diepere vervulling met Gods Geest. Veel mensen willen graag meer weten over het werk van Gods Geest: wat betekent het om persoonlijk vervuld te raken met Gods Geest? En wat voor gevolgen heeft dat voor de kerkenraad en gemeente? Overal waar de Geest mensen aanraakt ontstaan nieuwe verlangens voor de kerk van nu en worden creatieve initiatieven geboren. Motivatie om zich in te zetten voor de gemeente wordt aangewakkerd. Het is een voorrecht om hier veel over te horen tijdens de cursussen die ik in Nederland heb gegeven rond het thema: Kom Heilige Geest, vernieuw uw kerk, vernieuw mijn leven.

Wat mij ook hoopvol stemt is dat ik met jonge mensen spreek die te midden van alle kerkverlating Gods nabijheid ervaren en zich geroepen voelen om in de kerk aan de slag te gaan. Bij hen neem ik meer dan bij anderen ook het besef waar dat het niet gaat om het in stand houden van de kerk als instituut. Zij zijn ook vaak juist enthousiast over het potentieel van de kerk om hen en anderen te helpen groeien in geloof en dienstbaarheid. Ze begrijpen heel goed dat ze een dergelijke groei nooit in hun eentje kunnen realiseren.

Wat me bovenal hoopvol stemt is dat de Here God altijd door periodes van ballingschap en verstrooiing heen zelf Zijn kerk vernieuwd heeft. Hij zal ook vandaag niet loslaten het werk van Zijn handen.

Drs. Jelle de Kok is predikant-toeruster in algemene dienst in de PKN. Hij is tevens verbonden aan de gereformeerde kerk van Wilsum. Hij werkt zelf al meer dan 15 jaar met de methode en visie van gemeenteopbouw via geloofsopbouw volgens Leven uit de Bron en heeft andere gemeenten hierin begeleid. Hij verzorgt voor PEP regelmatig trainingen. Zo gaf hij enkele malen de trainingen “Bouwen aan de kern van de kerk”, “Vruchtbaar omgaan met verschillen en geschillen” en (m.m.v. prof. dr. Stefan Paas) “Missionair kerk-zijn in een postchristelijke omgeving”. Lees hier een uitgebreid interview met Jelle de Kok.

Online training voor kerkenraden

Volg, als predikant, kerkenraadslid of kerkenraad, de training Proeven uit de Bron en ervaar de heilzame dynamiek van Leven uit de Bron voor jouw gemeente! Meer informatie en aanmelding: www.wwjg.nl/proevenuitdebron

Publicaties van ds. Jelle de Kok

• Drinken uit de Bron. Handreikingen voor het geloofsgesprek om via geloofsopbouw te komen tot gemeenteopbouw (KokBoekencentrum 2018).
• Ruimte voor de Geest, in de kerk, in jou en in de ander. Het belang van de Geest voor geloofsopbouw in de praktijk van gemeenteopbouw (2020).

Een eerdere versie van dit artikel werd geplaatst in het Ouderlingenblad, 24 november 2018.

 

 

Waarom een gereformeerde hermeneutiek? Deze grote vraag, gesteld naar aanleiding van de verschijning van Gereformeerde Hermeneutiek Vandaag. Theologische Perspectieven (Vuurbaak 2017), splits ik op in een aantal kleinere vragen, die ik achtereenvolgens zal beantwoorden:

1. Wat is hermeneutiek?
2. Waarom hermeneutiek?
3. Wat is er gereformeerd aan dit boek?
4. Waarom moeilijk doen en je begeven in taalfilosofische bespiegelingen?

1. Wat is ‘hermeneutiek’?

Hermeneutiek werd vroeger vooral opgevat als de kunst van het uitleggen van teksten. In de 19e en 20e eeuw is hermeneutiek gaandeweg verbreed tot bezinning op verstaansprocessen.

Dat hoeft neocalvinisten niet te verbazen. Mensen hebben immers een wereldbeschouwing, een geloofsvooroordeel. Voeg daar aan toe dat mensen een zelfbeeld en een godsbeeld hebben. En dat godsbeeld, zelfbeeld en wereldbeeld meespelen in de uitleg van teksten. Maar ook dat de uitleg van teksten natuurlijk invloed moet hebben op godsbeeld, zelfbeeld en wereldbeeld. Dat hele complex vatten we tegenwoordig samen onder de noemer ‘hermeneutiek’: kritische bezinning op verstaansprocessen.

Nieuw is hierin overigens wel, dat het eigen perspectief van de uitlegger nadrukkelijk gethematiseerd wordt. Wie ben ik? En hoe beïnvloed dat mijn verstaan?

Besef daarbij goed dat kritische bezinning op verstaansprocessen niet in de plaats komt van het verstaan zelf. Om de Bijbel te lezen en op je eigen leven toe te passen, ben je niet afhankelijk van hermeneutiek. Hermeneutiek is een procesbegeleider. Het verstaansproces is niet van hermeneutiek afhankelijk. Verstaan is mogelijk, maar gaat vaak niet vanzelf. Dat brengt bij de tweede vraag.

2. Waarom hermeneutiek?

Daarvoor zijn theologische redenen aan te voeren en historische. Theologisch zijn er twee redenen:

• wij zijn goed door God geschapen als mensen. We hebben geen God’s eye point of view. We zijn geschapen met een lichaam, in de ruimte, in de tijd, en we spreken een taal om de wereld ter sprake te brengen en over de wereld te communiceren
• we zijn gevallen schepselen. Zonde, meertaligheid, leugen, koppigheid enzovoort zorgen ervoor dat verstaan niet vanzelf gaat. Misverstaan hoort bij het leven.

Wij verstaan ten dele. Als onze beste werken zijn met zonde bevlekt.

Wat dit allemaal betekent, zijn we ons de afgelopen twee eeuwen steeds meer bewust geworden. We zijn historische wezens en nu verschilt van toen. We zijn contextuele wezens en onze context hier verschilt van daar. De linguistic turn heeft ons bewust gemaakt van de invloed van onze taal: wij spreken een andere taal dan zij. De ‘meesters van het wantrouwen’, Nietzsche, Freud en Marx, hebben ons bewust gemaakt van machtsmisbruik, van de sturende rol van onze belangen, van de invloed van het onderbewuste. De postmoderniteit heeft ons geconfronteerd met onze perspectiviteit en met onze blinde vlekken.

Als we willen verstaan, is de vraag steeds belangrijker geworden: wie ben ik? Waar ben ik? Wat zijn mijn vragen, mijn belangen, mijn interesses? Heb ik werkelijk een open attitude? Kan ik werkelijk zien en horen en verstaan, of zit ik mezelf in de weg? Hermeneutiek staat in dienst van zelfkritiek, eerlijkheid en een echte ontmoeting met de werkelijkheid van de (A)nder.

Wij kunnen niet negeren dat ons verstaan maar ten dele is. Wij moeten dus reflecteren op het mislukken van ons verstaan, op de invloed van onze historiciteit, taligheid, contextualiteit, lichamelijkheid, zondigheid. Het gevolg van dit hermeneutische bewustzijn leidt onmiskenbaar tot een relativering. Hoe zeker is mijn kennis?

Toch vind ik het ergens verbazingwekkend als een christen daarvan schrikt. Ook ons verstaan is met zonde bevlekt. Zijn we dan rechtvaardig door onze werken, onze kennis, onze Bijbeluitleg? Nee, alleen door geloof in Jezus Christus, dat een geschenk is van Gods Geest.

Die relativerende werking brengt me bij twee valkuilen in de omgang met verstaansproblemen:

• Het ontkennen, minimaliseren of overschreeuwen van de problemen. Dan beland je in een onhermeneutische positie. Dit gevaar dreigt voor mensen met een hoge openbarings- en schriftvisie
• Relativisme. Vaak ontstaat dit in reactie op de eerste valkuil. Je kunt met de Bijbel alle kanten op, wat kan ik nog met de Bijbel? En dan is er ook zomaar de vraag: Wat kan ik nog met God?

Om beide valkuilen te voorkomen, is hermeneutiek – reflectie op verstaansprocessen en verstaansproblemen – broodnodig.

3. Wat is er gereformeerd aan dit boek?

Aan de hand van drie keer twee posities breng ik eerst het veld van de hermeneutiek in kaart. a.1 Liberale hermeneutiek: de lezer kijkt vanuit de moderne wereld beoordelend naar de tekst, die een weerslag is van ervaringen met God, in een andere context. Een modern wereldbeeld stuurt de interpretatie en bepaalt wat voor ons nog aanvaardbaar is.

• a.2 Correlatie-hermeneutiek: het perspectief van de tekst en het perspectief van de lezer worden met elkaar in gesprek gebracht en interpreteren elkaar wederzijds. De perspectieven zijn gelijkwaardig en een hermeneutische theorie wordt sturend in dit proces.
• b.1 Nieuwe hermeneutiek: centraal staat een herscheppend taalgebeuren dat ons Gods-, zelf- en wereldverstaan verandert. Dit taalgebeuren dreigt zelf het centrale heilsgebeuren te worden. Aan de wereld achter de tekst (Gods handelen, historische Jezus, heilsgeschiedenis) wordt tekort gedaan.
• b.2 Postliberale hermeneutiek: omdat de tekst van het verhaal onze ervaring pas mogelijk maakt, moeten wij in de tekst getrokken worden en vanuit het verhaal onze wereld gaan ervaren. Risico is hier dat alles verhaal wordt en de wereld buiten de tekst op de achtergrond verdwijnt.
• c.1 Postmoderne hermeneutiek: de tekst wordt met wantrouwen bekeken vanwege de macht die de tekst uitoefent. De tekst wordt gedeconstrueerd om de onderdrukte ander te redden van de tekst. De tekst zelf komt weinig meer aan het woord.
• c.2 Bevrijdingstheologische hermeneutiek: lezen staat in dienst van bevrijding, hetzij van een onderdrukte partij buiten de tekst (de moderne variant), hetzij van de onderdrukte partij in de tekst (meer postmodern). De soteriologie hierachter is beperkt: het gaat om bevrijding van onrecht in het heden.[1]

Hieruit blijkt dat een aantal zaken van belang zijn in dit hermeneutische veld:

• Hoe verhoudt de tekst zich tot de lezer?
• Wat is ‘heil’ in deze hermeneutiek?
• Wat is er buiten de tekst: is er ruimte voor reëel handelen van God, voor een God die zich bekend maakt, voor een historische Jezus die is opgestaan uit de dood, voor een reële eschatologie?
• Uiteraard is steeds de beoordeling van de resultaten van de historisch kritische Bijbelwetenschap hier op de achtergrond een belangrijke factor. Daarbij speelt de vraag naar openbaring een rol. Is openbaring alleen zelf-openbaring of openbaart God ook zijn wil over ons leven?[2]

Vervolgens: wat is gereformeerd? Ik geef vijf karakteristieken:[3]

1. De intentie om theologie op een trinitarische wijze te beoefenen en aandacht te geven aan de volle breedte van Gods werk in schepping en herschepping
2. De wens om recht te doen aan al de Schriften van Oud en Nieuw Testament
3. Het besef van de centrale betekenis van verzoening in Christus en gemeenschap met hem
4. De overtuiging dat als gevolg van de verdorvenheid van de mens en van ons theologisch denken, we helemaal aangewezen zijn op Gods verkiezing en genade en op het verlichtende werk van de Heilige Geest
5. Aandacht voor verbond en kerk

Aan de hand van deze vijf kenmerken is Gereformeerde Hermeneutiek Vandaag te positioneren binnen het veld van de theologische hermeneutiek.

1. Nadenken over schrift en hermeneutiek begint niet bij mensen maar bij God. Het moet gezien worden binnen het handelen van de drie-enige God. Hij zoekt ons, gevallen mensen, om onze God te zijn in Christus en door de Heilige Geest. Hij gebruikt de Schrift om zijn heilzame gezag over ons leven uit te oefenen; om ons gelijkvormig aan Christus te maken en zo zijn beeld in ons te herstellen.

Er is dus meer dan een verhaal, meer dan tekst. God is in de heilsgeschiedenis en in de geschiedenis van Christus aan het werk om heel de gevallen schepping te herscheppen en zijn koninkrijk te laten komen. De soteriologie begint bij de verzoening van onze zonden, maar heeft een holistisch karakter: heel het bestaan zal bevrijd en genezen worden.

2. Het luisteren naar de Schrift staat centraal in de hermeneutische beweging van de theologie.[4] Het geheel van de Schrift is canon en daarom voor de theologie van belang.  De Schrift verdient het dat we haar met diep respect benaderen en willen luisteren naar wat God ons te zeggen heeft. Wanneer gesproken wordt van ‘theodrama’, wordt daarin het heilshistorische denken hernomen. Israël krijgt daarin nadrukkelijk een plaats. Nieuw is het besef dat we de geschiedenis alleen tot onze beschikking hebben in de vorm van verhalen; en dat de heilsgeschiedenis niet op afstand blijft maar wijzelf daarin delen omdat we delen in de geschiedenis van Jezus Christus. Jezus Christus en zijn opstanding bepalen ook het perspectief op de heilsgeschiedenis. De hele Bijbel zal dus tot zijn recht moeten komen als canon, maar in het licht van een christocentrisch perspectief.

3. Centraal staat het solus Christus. In Christus redt God ons, in Christus krijgt de Bijbel samenhang, Gods Geest gebruikt de Bijbel om het goede nieuws van Christus bekend te maken en ons gelijkvormig te maken aan Christus.

Dat is van betekenis voor de vernieuwing van ons eigen perspectief op de Schrift. Dat wij delen mogen in de gezindheid van Christus en als zijn leerlingen de Schrift lezen, is van groot hermeneutisch belang. We lezen de Schrift in onze eenheid met Hem.

4. Centraal staat in onze hermeneutiek de dynamiek van zonde en genade. We zijn gevallen mensen die geen gevoel voor God meer hebben. Zonder de vernieuwing van ons verstaan, zonder het werk van de Heilige Geest die ons verlicht en leidt en ons laat delen in Christus, zal niet tot ons door dringen waar het in de Bijbel om gaat. Verstaan is niet maakbaar, maar een genadegave van God. Spreken in termen van hermeneutische competentie past teveel bij maakbaarheid. Hermeneutiek is een kunst; het komt aan op vorming van attitudes en op openheid voor te ontvangen inzicht, voor geschonken verstaan.

5. Tot slot: centraal in het theodrama zijn verschillende momenten waarop een verbond gesloten wordt. De verschillende verbondssluitingen hebben dus een belangrijke rol in de structurering van het theodrama. Theodrama is verbondsgeschiedenis.

Ook de kerk is hermeneutisch van groot belang. Verstaan doe je niet alleen, maar in de breedte van kerk en traditie. Binnen de kerk worden lezers hermeneutisch gevormd, binnen de gemeenschap worden lezingen en exegeses getoetst.

Dus alle vijf karakteristieken van de gereformeerde traditie zijn kenmerkend voor Gereformeerde Hermeneutiek Vandaag.

De lezer staat niet boven de Schrift of op gelijke voet, maar staat onder de drievuldige God die door de Schrift zijn heilzame gezag over ons uitoefent. Dat is een belangrijk verschil met een liberale of een correlatie-hermeneutiek. Met de nieuwe hermeneutiek en postliberale hermeneutiek zien we dat Gods Woord uit is op de transformatie van ons leven, maar heil is niet op te sluiten in het verhaal of in de taal. Heil begint bij de verzoening van onze zonden en omvat de herschepping van heel het leven. Dat omvat dus bevrijding zoals bevrijdingstheologische hermeneutieken benadrukken, maar meer dan dat. Vanwege de zonde is deze hermeneutiek zelfkritisch en soms vol wantrouwen vanwege menselijk machtsmisbruik waar postmoderne hermeneutiek zo’n scherp oog voor heeft, maar de tekst van de Schrift wordt met vertrouwen benaderd.

4. Tot slot: waarom die moeilijke taalfilosofische overwegingen

in het tweede deel van mijn artikel (paragraaf 5 van hoofdstuk 2 in de bundel)?

Het model van een teken als een drieplaatsige relatie met daarbij een persoonlijk gekleurde ‘significance’ kan gebruikt worden om het belang van verschillende hermeneutische perspectieven te tonen.

Bijbellezen kan niet zonder historische interesse, zonder realistische heilsleer. De Bijbel gaat over de werkelijkheid van Gods handelen, in heden, verleden en toekomst. Er is een wereld achter de tekst. Dat is het gelijk van de traditionele gereformeerde exegese.

Aandacht voor de wereld van de tekst zelf is ook belangrijk. Tekens krijgen betekenis door hun onderlinge relaties. De tekst valt te bestuderen in retorische, narratieve, structuralistische en Bijbelstheologische analyses. Synchrone benaderingen hebben hun goed recht, evenals Bijbelse theologie.

Maar we moeten niet bang zijn voor subjectiviteit of gezonde bevindelijkheid. De tekst wil ons veranderen, God wil door de tekst onze wereld – de wereld voor de tekst – transformeren. En dat begint bij een nieuwe manier van denken, een nieuwe kijk op de wereld.

Omdat ieder mens anders is, zal dat ook voor ieder mens, in iedere context, een eigen kleur krijgen. Contextualiteit is een reëel theologisch gegeven. Het probleem van het relationele waarheidsbegrip van het rapport God met ons was niet dat hier aandacht voor werd gevraagd. Het probleem was dat onvoldoende helder werd wat hier precies mee bedoeld werd.[5] Met het model van een teken als een drieplaatsige relatie is dit mijns inziens beter te begrijpen.

Niet iedereen hoeft dit te volgen. Van een gereformeerde hermeneut mag echter verwacht worden dat hij / zij niet in eenzijdigheden vervalt. Taalfilosofische bespiegelingen kunnen helpen om verschillende hermeneutische benaderingen in hun samenhang te begrijpen.

Zoals het geldt voor hermeneutiek als geheel: niet iedereen hoeft een hermeneutisch getrainde theoloog te zijn om Bijbel te kunnen lezen. Maar hermeneutiek helpt wel om het verstaan van de Bijbel te verbeteren in het geval van verstaansproblemen. Als procesbegeleider – niet meer en niet minder.

Deze tekst is 29 september 2017 door dr. Hans Burger uitgesproken tijdens studiedag God, mens en wereld verstaan in het licht van de Bijbel, n.a.v. de verschijning van Ad de Bruijne en Hans Burger (red.), Gereformeerde Hermeneutiek Vandaag. Theologische perspectieven.

Eindnoten

[1] Voor een overzichten van posities in de theologische hermeneutiek, zie Rick Benjamins, Jan Offringa, Wouter H. Slob (red.), Liberaal Christendom: Ervaren, Doen, Denken (Vught: Skandalon 2016), 12-42; Arie Zwiep, Tussen tekst en lezer: een historische inleiding in de Bijbelse Hermeneutiek, 2 delen (Amsterdam: VU University Press 2009 en 2014).
[2] Een hermeneutische positie wordt altijd nader ingevuld door theologische overtuigingen. Daarom is de vraag altijd met welke visie op schrift en openbaring een hermeneutiek gecombineerd wordt. Daarover gaat de bundel niet of nauwelijks omdat het een bundel is over hermeneutiek. Niettemin, achter de bundel ligt wel een hoge waardering voor de Schrift als Gods woord. Tegelijk ligt er voor de gereformeerde theologie nog wel huiswerk als het gaat om Schrift- en openbaringsleer.
Nicholas Wolterstorff heeft laten zien hoe de Bijbel gelezen kan worden als Woord van God. Zie Hans Burger, ‘God spreekt. Wolterstorff over het Woord van God’, in Robert van Putten, Bart Cusveller, Rob Nijhoff (red.), Denken om shalom. De praktische filosofie van Nicholas Wolterstorff (Buijten & Schipperheijn Amsterdam 2017), 139-154. Hij gaat echter niet in op de vraag waarom God deze teksten als canon en als zijn Woord gebruikt. Wat zegt dat over de Heilige Schriften? Een goede Schriftleer moet hier iets over zeggen en daarin aansluiten bij de stand van de Bijbelwetenschap op dit moment. Daar ligt voor de gereformeerde dogmatiek het nodige werk te doen, waarin Bijbelwetenschappers en systematisch theologen elkaar nodig hebben.
[3] Ontleend aan het onderzoeksprogramma systematische theologie van de Theologische Universiteiten van Kampen en Apeldoorn, 2002-2007. Zie Hans Burger, Being in Christ (Eugene OR 2008), 12.
[4] Zie hoofdstuk 13 van Gereformeerde Hermeneutiek Vandaag, vooral p. 276-282.
[5] T. Baarda, A. C. Hofland, God met ons: over de aard van het Schriftgezag (Leusden: Informatiedienst van de Gereformeerde Kerken 1981).

Worstelen met gereformeerde hermeneutiek

Wat draagt hermeneutische bezinning bij aan het gesprek over vrouwelijke ambtsdragers en homoseksuele relaties? Velen zijn argwanend. Brengt hermeneutiek je niet vanzelf tot aanvaarding van beide? Dat zie je toch ook in andere kerken? In vier stappen schets ik een antwoord.

1. Hoe ontstaat die verdenking?
2. Waarom is zij onjuist?
3. Hoe helpt hermeneutiek ons dan wel rond vrouw en ambt en homoseksualiteit?
4. Hoe ga ik zelf met die twee thema’s om?

1. Hoe ontstaat die verdenking

dat hermeneutiek vanzelf tot vrouwelijke ambtsdragers en homoseksuele relaties leidt?

Ik zie drie oorzaken.

Eén: rond die onderwerpen groeit pluraliteit. Het lijkt alsof we het eenvoudig luisteren naar de Bijbel inruilen voor eigenzinnigheid. Maar die pluraliteit groeit niet door nieuwe hermeneutische theorieën. Wij leven in een netwerkwereld. Tradities braken open. Gemeenschappen werden vloeibaar. Ieder shopt zelf gezaghebbende – soms digitale – voorgangers bij elkaar. Die waaier van invloeden doet de wegen uiteengaan. Ook vroeger hadden de meesten niet zelf uitgezocht hoe je over vrouw en ambt en homoseksualiteit moest denken. Achteraf beseffen we juist hoe doorslaggevend ook toen factoren als een gedeelde traditie, een gesloten gemeenschap, een ondersteunende cultuur en door iedereen erkende autoriteiten waren. Het leek alleen maar alsof we eenvoudig luisterden naar de Bijbel. Niemand kan helpen dat dit tegenwoordig anders is. We moeten ermee dealen.

Twee: Hermeneutische bezinning problematiseert een puur exegetische tekstenbenadering. Velen borduren rationeel voort op de uitleg van een reeks geselecteerde Bijbelteksten en leiden zo met zekerheid af dat vrouwelijke ambtsdragers en homorelaties niet mogen. Maar gaan die teksten wel over hedendaagse vrouwen, ambten en homo’s? En is verstaan niet meer dan rationeel concluderen? Historisch gezien kon die tekstenmethode pas ontstaan toen protestantse Bijbelvertalingen de Bijbel geforceerd hadden opgedeeld in hoofdstukken met genummerde verzen. En zij werd pas populair toen theologen de natuurwetenschappen gingen kopiëren: je zoekt harde data en redeneert naar zekere conclusies. Staat of valt jouw mening over vrouw en ambt of homoseksualiteit inderdaad met zo’n datamodel, dan ervaar je hermeneutiek inderdaad als ondermijnend.

Drie: sommigen presenteren hermeneutiek in een twee fasen model. Eerst stelt objectieve exegese vast dat vrouwelijke ambtsdragers en homorelaties niet kunnen. Maar dan volgt hermeneutiek om te bepalen of dat ook voor ons nog geldt. En ineens kan het toch. Hermeneutiek als toverstaf die voor jou verandert wat er staat. Maar exegese vormt een moment binnen het hermeneutische proces, geen voorafgaand uitgangspunt. Wie onderzoekt wat er staat, doet al aan hermeneutiek. En wie de betekenis voor ons zoekt, moet nog steeds beluisteren wat er staat.

2. Waarom is de argwaan onjuist

dat hermeneutiek vanzelf voert tot vrouwelijke ambtsdragers of homoseksuele relaties? Twee aandachtspunten.

Eén: er zijn teveel tegenvoorbeelden. Theologen met hermeneutisch besef die op beide punten het traditionele standpunt huldigen. En voorstanders van vrouwelijke ambtsdragers of homorelaties die alle hermeneutiek achterwege laten. Ze vonden een nieuwe exegese die ze aansprak. Ze gaan gewoon met hun tijd mee. En er zijn mensen zoals ik zelf die vanuit dezelfde hermeneutiek vrouwelijke ambtsdragers aanvaarden maar problemen houden met homoseksuele relaties. Er bestaat geen noodzakelijke link tussen hermeneutiek en de acceptatie van vrouwelijke ambtsdragers of homorelaties.

En twee: hermeneutiek is allereerst een descriptieve wetenschap en pas daarna normatief. Hermeneutiek schrijft niet voor hoe het verstaansproces moet lopen maar probeert bloot te leggen hoe het feitelijk gaat. Bij iedereen, welk standpunt je ook hebt. In dat licht kom je tot theorieën of aandachtspunten die je helpen om bij de bezinning op vrouw en ambt en homoseksualiteit alle nodige facetten mee te nemen. Het leidt niet tot één bepaald inhoudelijk antwoord.

3. Hoe helpt hermeneutiek ons dan wel rond vrouw en ambt en homoseksualiteit?

Zonder volledig te zijn, selecteer ik vijf  aandachtspunten.

1. Wees je bewust van de wisselwerking tussen het geheel en de onderdelen. Minstens onbewust vorm je altijd een beeld van het geheel van de Bijbel. Dat stuurt je kijk op man en vrouw en seksualiteit, en kleurt je omgang met concrete onderdelen binnen de Bijbel. Vraag je dus af wat de beste manier is om die totaalboodschap van de Bijbel te verwoorden. Vertelt de Bijbel het verhaal van God die schiep en de orde van zijn gevallen schepping bewaart en herstelt? Of van God die zijn gevallen schepping transformeert in een nieuw koninkrijk? Of gaat het om Gods voortgaande bevrijding? Of gewoon om de liefde, of andere kernmotieven? Veel verschillen rond man, vrouw en ambt en homoseksualiteit gaan hierop terug. Wát je hier kiest, leer je niet van hermeneutiek. Het vraagt Bijbelinzicht en theologie. Maar hermeneutiek maakt wel duidelijk hoe belangrijk zo’n totaalbeeld is.

2. Projecteer de beste wereld rond de tekst. Bij elke Bijbelpassage maken wij ons een voorstelling van wat daar staat en van wereld eromheen. Vaak onbewust; dan projecteer je vaak gewoon je eigen leefwereld. Als Middeleeuwse schilders die Bethlehem situeren in een Vlaams platteland. Daardoor lees je teksten over vrouwen en publieke kerkelijke taken zomaar met het beeld van de man-vrouw-verhouding en de ambten die je gewend bent, en teksten over tegennatuurlijk geslachtsverkeer vanuit hedendaagse homoseksualiteit. Zo kun je onwillekeurig in de tekst inlezen wat daar niet bedoeld is.

Nu is onze kennis over de wereld van de Bijbel de laatste eeuwen onvoorstelbaar gegroeid. Daardoor blijken omstandigheden soms zo verschillend dat je een passage niet één op één vandaag kunt toepassen. De vorm van homoseksueel verkeer waarover Paulus schreef, lijkt in allerlei opzichten niet op de homoseksuele relatie van je medechristen. En Paulus’ woorden over de plaats van toenmalige vrouwen maken niet rechtstreeks duidelijk waarom vrouwen vandaag wel een christelijke school mogen leiden maar geen christelijke gemeente. Welk beeld van de omgeving van de tekst het beste is, beslist opnieuw niet hermeneutiek, maar bijvoorbeeld historisch onderzoek. Hermeneutiek maakt je er echter wel van bewust dát elk verstaan zulke projecties kent. Dan wordt het schuldige luiheid als we vervolgens niet proberen om ons beeld van de wereld rond de tekst scherp te stellen.

3. Koppel Bijbelkennis aan andere kennis. Je kunt moeilijk Gods wil zoeken over een onderdeel van de werkelijkheid en die werkelijkheid niet willen kennen. Door onderzoek en ervaring weten wij vandaag meer dan de apostelen over man- en vrouw-zijn en over homoseksualiteit. Ook dat zet je voor de vraag of hun woorden één op één mee kunnen naar vandaag, of misschien een andere toepassing vergen. Bovendien laat onze kennis soms andere Bijbelwoorden oplichten, die we tot nu toe niet betrokken bij deze onderwerpen, bijvoorbeeld Jezus’ woord over eunuchen.

Dit voelt gevaarlijk. Toch zijn er al lang allerlei werkelijkheden waarover wij meer weten dan de bijbelschrijvers, en waarbij we onze kennis ook vrijmoedig in rekening brengen: bij auteursnamen van psalmen, het wereldbeeld van een platte aarde, evolutie, de duiding van ziektesymptomen, de omgang met rente, mode, democratie, recht van opstand, dieren eten. God schakelde in zijn openbaring mensen in met al hun menselijkheid. Hij tilde hen meestal niet uit boven hun tijd en corrigeerde hen alleen waar dat voor zijn openbaring nodig was. Niemand ontkomt eraan zijn kennis van de werkelijkheid te verbinden met wat het Woord over diezelfde werkelijkheid zegt. Dat gaat alleen goed, als we daarbij – analoog aan artikel 2 NGB – wel altijd de bril van het Woord opzetten.

Maar respecteer je in de discussies over vrouw en ambt en homoseksualiteit zo nog wel ‘de schrift alleen’? De Bijbel legt zichzelf toch uit? Blijft Gods woord nog wel een tegenover? Maar als je de projecties (punt b) en de werkelijkheidskennis (punt c.) niet bewust gebruikt, gebeurt het onbewust alsnog. Historici hebben geanalyseerd hoe het sola scriptura van de Reformatoren altijd verbonden was aan hun kennis van de werkelijkheid en buitenbijbelse instanties. Pas later kwam er een versmalling. Zeker is de Schrift een tegenover. Maar dat tegenover beveilig je niet door naïef de Schrift te hanteren in een vacuüm. Het vraagt vooral om voortdurende zelfkritiek en ontvankelijkheid voor Gods stem.

4. Peil profetisch onze tijd en cultuur. Niemand moet willen ontkennen dat onze discussies over vrouw en ambt en homoseksualiteit voortkomen uit de beweging van onze cultuur die ook ons meeneemt. Daarom moet je die cultuurbeweging christelijk evalueren om er verantwoord mee om te kunnen gaan. Op veel punten is cultuur een gegeven waar je mee moet dealen. Maar met onze westerse cultuur is bovendien meer aan de hand. Zij is gevormd door de christelijke traditie. Dat spreekt uit tal van trekken.

“Elk individu heeft waarde. Mensen behandel je gelijk naar hun gaven en prestaties. Individualiteit vindt vervulling in relationaliteit. Al het geschapene is goed, ook seksualiteit.  Het bestaan vormt geen kringloop maar een geschiedenis die uitloopt op een volmaakte nieuwe toekomst. Mensen zijn geen onmondige speelbal van machten maar in Christus Gods medewerkers.”

Zulke trekken van onze cultuur hebben christelijke wortels. Kun je daarom misschien ook de ontwikkelingen rond man en vrouw en homoseksualiteit positief duiden?

Tegelijk leeft onze postchristelijke cultuur in opstand tegen God. Voortdurend breekt zij door grenzen die hij stelde. Spreekt dat misschien uit de  ontwikkelingen van de man-vrouw-relatie en seksualiteit? Hermeneutiek beslist niet hoe wij de cultuur moeten duiden. Dat vraagt om het profetische licht van het Woord en de wijsheid van de Geest. Maar zij laat wel zien dat wij rond vrouw en ambt of homoseksualiteit meestal te kort door de bocht gaan. Geen keuze is verantwoord waarin deze zorgvuldige duiding van de cultuur achterwege blijft.

5. Kijk in de spiegel. Waarom zoek jij een antwoord op vragen rond vrouw en ambt en homoseksualiteit. Wat veroorzaakt jouw gedebatteer bijvoorbeeld bij anderen, betrokkenen en medechristenen? Onderken je eigen vooroordelen rond deze thema’s, grenzen die je al bij voorbaat trekt, ervaringen die je stempelen, doelen waar je gewoon bij wilt uitkomen? Waarom praat jij die bepaalde reconstructie van homoseksualiteit uit de wereld van de Bijbel na en negeer je dat alternatief? Waarom focus ik wel op vrouw en ambt en niet op fair trade? Waarom zoveel aandacht voor wat die kleine groep christelijke homo’s wel of niet mag doen en nauwelijks voor al die seksuele zwakheden waarmee veel meer christenen zitten, te beginnen bij jouzelf? Zou je over vrouw en ambt en homoseksualiteit wel een ander standpunt dúrven innemen? Of is aanpassen aan de traditie of de mode wel zo veilig? Hermeneutiek legt bloot dat dit soort diepere belangen en motieven ons allemaal belasten. Wie ze niet onder ogen ziet en daarover ook met God en medechristenen spreekt, smoort het verstaan van Gods wil.

4. Hoe ga ik zelf met die twee thema’s om?

De totaalboodschap van de Bijbel formuleer ik zo: God leidt zijn gevallen schepping in Christus naar de transformatie in zijn koninkrijk. Daarom benader ik man en vrouw en homoseksualiteit niet alleen vanuit de oorspronkelijke scheppingsorde. Die kennen we ook alleen maar in haar gevallen gedaante. Er ligt een toekomst voor ons waarin huwelijk en seksualiteit vervuld zijn in de band met Christus, in zijn lichaam. De orde van de gevallen schepping kent een nadrukkelijk onderscheid  tussen man en vrouw, waarbij de man leiding geeft. In het komende koninkrijk staan allen gelijk onder Christus. Daar verliest dit aspect van het onderscheid tussen man en vrouw zijn functie.

In dat licht herken ik de voortdurende beweging richting gelijkheid in de Bijbel. Maar ook begrijp ik waarom de apostelen waarschuwen dat we niet uit naam van het komende koninkrijk die orde voor een gevallen schepping mogen destabiliseren en zo het evangelie in opspraak brengen. Daarbij past ook Paulus’ beroep op schepping en zondeval om af te weren dat vrouwen publiek leidinggevend optreden. Voor mensen toen, ook voor de apostelen zelf, was een ordelijke aardse samenleving ondenkbaar als dat zou anders zou gaan. Maar wij weten op dit punt meer dan Paulus. Publiek leidinggeven door vrouwen neemt de orde van de gevallen wereld niet automatisch weg.

De Westerse ontwikkeling naar gelijkheid herken ik als een maatschappelijke vrucht van de Christelijke traditie, die voor Paulus nog onvoorstelbaar was. Tegelijk besef ik dat onze cultuur het natuurlijk onderscheid tussen man vrouw helemaal wil doorbreken en los van Christus eigenmachtig zelf een nieuwe orde creëert.

Ook vandaag blijft het apostolische evenwicht nodig tussen vooruitgrijpen op het nieuwe én respecteren van de oorspronkelijke orde. Maar vandaag kan dat evenwicht zonder schade anders uitvallen. Publiek leidinggevende posities van vrouwen passen juist als stap op weg naar het koninkrijk, waar we allemaal met Christus zullen regeren. Hen die onthouden legt juist in een postchristelijke cultuur een onnodig struikelblok. Tegelijk wordt de uitdaging voor ons om tegen de eigenmachtigheid van onze cultuur in het onderscheid tussen mannen en vrouwen op andere manieren creatief te blijven uitdrukken, al zou het alleen maar in de kleding zijn.

Bij homoseksualiteit pakt ditzelfde totaalplaatje anders uit. Vooruitgrijpen op de vervulling van seksualiteit betekent juist niet het seksuele spectrum uitbreiden maar naast de seksueel gekwalificeerde man-vrouw-eenheid nieuwe – niet-seksuele – vormen van christelijke gemeenschap of vriendschap creëren. Die verdwijnende seksuele man vrouw eenheid krijgt tijdelijk zelfs een extra betekenis. Zij moet afbeelden waar het heengaat tussen Christus en zijn bruid. Daarom zeg ik ook niet: als seksuele eenwording toch haar scheppingsbetekenis verliest, kunnen we die toch best als tijdelijk noodverband ook nog even gunnen aan homo’s. Ik vind wel dat de kerk homorelaties vaak moet tolereren, maar dat is iets anders dan rechtvaardigen. Hier geeft God de natuurlijke orde van de gevallen schepping juist tijdelijk nieuwe betekenis. Daarbij past voor mij ook Paulus’ nadruk in Rom 1 op het tegennatuurlijke karakter van homoseksuele relaties, al vind ik dat je Rom 1 als geheel niet rechtstreeks kunt toepassen op hedendaagse christelijke homo’s.

Tegelijk geeft een koninkrijksbenadering een ander perspectief op homoseksualiteit dan een scheppingsinvalshoek. Wij moeten leren homoseksualiteit niet langer vooral te benaderen als gebrokenheid en lijden. Het is een gelijkwaardige manier van menszijn die ook vervuld zal worden in het komende koninkrijk. Zo’n kijk op homoseksualiteit was voor Paulus ondenkbaar. Voor hem gold: tegennatuurlijke handelingen en begeerten moet je achter je laten. Maar beter dan de apostelen beseffen wij dat homoseksualiteit ook bij een christen een blijvende identiteitsdimensie kan zijn.

Bovendien doet hermeneutisch besef mij bedenken dat wij niet ons begrip seksualiteit zomaar mogen projecteren op de wereld van de Bijbel. De Bijbel kent dat begrip helemaal niet. Seksualiteit omvat bij ons allerlei andere dimensies rond seksuele eenwording zelf. Lichamelijkheid, geborgenheid, individuele vervulling in een relatie, intimiteit, vriendschap, liefde: die dimensies gaan mee naar het komende koninkrijk en zullen niet met seksuele eenwording verdwijnen. Daarom is het de uitdaging daarheen ook nu al vormen voor te vinden in vriendschapsrelaties van ongetrouwde homo’s en hetero’s.

Misschien vindt u mijn benaderingen maar niets. Prima, ik zie ook zwakke plekken en gaten. Ik wantrouw mijzelf bijvoorbeeld. Voor het één en tegen het ander … is dat geen handige middenpositie? Maar de les van mijn verhaal is dat je er niet mee weg komt door je vervolgens zelf van de hermeneutische vragen af te maken en mij vooral een paar teksten voor te houden. U moet ook uzelf kritisch bevragen. En de noodzakelijke hermeneutische aandachtspunten – bijvoorbeeld mijn totaalplaatje van de Bijbelse boodschap – erin betrekken. En u bent dan verplicht een beter totaalplaatje te leveren.

Deze tekst is 29 september 2017 door prof. dr. Ad de Bruijne uitgesproken tijdens studiedag God, mens en wereld verstaan in het licht van de Bijbel, n.a.v. de verschijning van Ad de Bruijne en Hans Burger (red.), Gereformeerde Hermeneutiek Vandaag. Theologische perspectieven.

‘God, sla hun de tanden uit de mond, verbrijzel de kaken van die leeuwen,’ bidt de dichter in Psalm 58. Hij smeekt God zijn vijanden te laten verdwijnen als een slak die kruipend oplost in slijm. Als je dit moet voorlezen op de kansel of bij een bijbelstudie, kom je misschien nog net tot het midden. Maar daarna? Het is niet niks wat deze gelovige vraagt: de dood van de goddelozen. Meer nog: een bloedbad!

Hoe kun je ooit een preek houden over zo’n psalm?

Kun je hier iets positiefs over zeggen? Zeker! Dr. Eveline van Staalduine – Sulman ziet minstens drie bemoedigingen:

1. Hier is iemand aan het woord die weet wat eerlijk en oneerlijk is

Los van de taal die de dichter uitslaat, we hebben hier te maken met iemand die heeft nagedacht over goed en kwaad, over eerlijk en oneerlijk. In de vorige training Geloofwaardig preken over ongemakkelijke teksten verzuchtte een van de cursisten bij een vergelijkbare tekst: “Er gaat dan wel een hele hoop fout in deze perikoop, maar er zijn toch nog mensen die doorhebben dat het fout gaat.” En zo is het hier ook.

De dichter verwijt de goden dat ze oneerlijk bezig zijn: ‘Spreekt gij, ​goden, inderdaad recht? Richt gij de mensenkinderen rechtmatig? (NBG)’ Is dit een hoge aanspreektitel voor rechters en leiders? Ze moeten recht spreken, maar doen zelf intussen kwaad. Ze moeten geweld in toom houden, maar ze bedrijven het zelf. Ze doen niet wat ze anderen proberen aan te leren! De wraakgevoelens zijn dus stevig gefundeerd op Gods wetten, op kennis van rechtvaardigheid. Ze stoelen niet op zelfmedelijden of op het simpele gevoel tekort gedaan te zijn.

2. Hier is iemand aan het woord die weet waar gerechtigheid vandaan komt

De dichter weet dus waar gerechtigheid vandaan komt. De God van Israël heeft wetten ingesteld en Hij is Degene die uiteindelijk bepaalt hoe de wereldgeschiedenis verloopt. De dichter heeft er vertrouwen in dat deze God er voor hem zal zijn. Dat iedereen zal zien dat er gerechtigheid op aarde komt, als deze God ingrijpt.

3. Je mag veel zeggen tegen God

Van Daniel Migliore heb ik geleerd ook naar de pastorale kant van dit soort psalmen te kijken. Je mag heel wat zeggen tegen God in de Bijbel. Je hoeft niet alles voor je te houden. Je hoeft je niet beter voor te doen dan je bent. Al je ellende hoef je niet in jezelf op te slaan om die vervolgens jarenlang op te kroppen. Je mag je gevoelens – ook je wraakgevoelens – uiten. Wat God er vervolgens mee doet, is een tweede. De dichter roept zijn medegelovigen ook niet op tot geweld; hij laat het aan God over.

Kun je zelfs genieten van een wraakpsalm?

Sommige aspecten staan te ver van ons af ons er comfortabel bij te voelen. Daarom noemen we het een ongemakkelijke tekst. Maar er zijn ook aspecten die dichter bij ons staan, alleen al doordat we ons verwant voelen aan de schrijver. Ook hij was een gelovige die vertrouwde op God. Ook hij was verbijsterd over hoe mensen met elkaar omgingen. Ook hij bestormde God met zijn levensvragen, maatschappijkritiek en opstandigheid. En God zij dank is zijn klacht niet onder het vloerkleed geveegd, maar opgenomen in het psalmboek van Israël.

Dr. Eveline van Staalduine-Sulman is universitair hoofddocent Oude Testament aan de VU en is een van de trainers van Geloofwaardig preken over ongemakkelijke teksten. Deze blog verscheen eerder op Geloofwaardig Spreken.

Wat zou een predikant van een schrijver kunnen leren? Beter vertellen? Of mooier formuleren? Wellicht. Maar wezenlijker is: beelden oproepen.

Op een ochtend las ik op de scheurkalender die bij ons op het toilet hangt: ‘De kunst van de schrijver bestaat er vooral in ons te doen vergeten dat hij woorden gebruikt.’ Op de achterkant van het blaadje legt redacteur Vanno Jobse dit citaat van de filosoof Bergson nog wat nader uit. De taal is ontoereikend om te communiceren over de rijkdom van de werkelijkheid. We zijn genoodzaakt woorden op dingen te plakken zodat we elkaar begrijpen. Maar daarmee reduceert de taal ook, wat de ander oppikt is altijd net even anders dan wat je wilde zeggen. Wat schrijvers daarom volgens Jobse te doen staat is beelden oproepen, beelden die rijker zijn dan de woorden die we gebruiken. Beelden die zich vormen in het hoofd van de lezer.

Sinds die dag begin ik vrijwel elke schrijfcursus met dit citaat en lees ik het stukje van de kalender voor aan de cursisten. Wazige blikken zijn meestal mijn deel, maar gelukkig breekt vaak halverwege de zon door. Dat is begrijpelijk. Geen schrijver is immers louter bezig met woorden in de goede volgorde te zetten, met de grammatica van de zinnen of de logische opbouw van het verhaal of betoog. Waarom zit je uren te ploeteren op een paar pagina’s, waarom herschrijf je en schrap je eindeloos tot je uiteindelijk een beetje een goed gevoel hebt over de tekst? Omdat je beseft dat wat je wilt vertellen altijd rijker is dan de taal kan overbrengen. Beelden oproepen, daar gaat het in de kern dus om bij literair schrijven. Niet alleen de schrijver heeft fantasie, ook de lezer. En hoe actiever de lezer is, hoe beter hij of zij het verhaal zal verwerken en het tot zijn eigen verhaal zal maken.

Zie ik het goed dat het in de preek nauwelijks anders gaat? De rijkdom van het Evangelie gaat onze taal verre te boven. Het mysterie van het geloof is te groot om sluitend in woorden te vangen en over te brengen. Een preek die voelt als helemaal af, helemaal kloppend, slaat misschien wel net de plank mis. Adriaan van Dis zei ooit: ‘Een goed verhaal heeft een einde dat je zelf mag dromen.’ Misschien is de beste preek wel die waarin beelden worden opgeroepen, waarin het mysterie van het geloof tussen de regels door kiert en waarvan de hoorder het einde zelf mag dromen.

Met toestemming overgenomen van Preekwijzer. De auteur, Arie Kok, geeft samen met Kees van Dusseldorp in 2017 een cursus narratief preken “Verbeter je verhaalkracht!”.

Het leven was mijn tante niet gunstig gezind. In haar jeugdjaren had ze veel met ziekte te kampen, en ze verloor Hans – het enige kind dat ze had – toen hij zeven jaar oud was. Haar man was fabrieksarbeider, en op een middag kwamen ze mijn tante vertellen dat hij dood was, veertig jaar oud. Voor zover ik dat kan beoordelen is haar leven nadien kleurloos geweest, en enige relatie met God was er niet.

Ze was pas zeventig jaar oud toen ze werd opgenomen in een verzorgingstehuis in Deventer: ze was in ernstige mate dementerend. Ik was praktisch de enige die haar bezocht, eenmaal per vijf of zes weken. Dat was niet al te vaak maar de afstand werkte ook niet mee. Ze kon zich het huis nog herinneren waar ze als kind had gewoond, en er was nóg een gebeurtenis op de harde schijf achtergebleven: het overlijden van haar zoon Hans. Het was nog steeds een zwarte schaduw over haar bestaan, en het maakte haar zo verdrietig.

Een gesprek was nauwelijks mogelijk, omdat haar zinnen niet verder kwamen dan een- of twee losse woorden. Ik had de gewoonte haar in de auto mee te nemen voor een rit in de omgeving, en we hadden altijd dezelfde route: over de IJsseldijk naar Wijhe, daar met de pont over de IJssel en via de tegenoverliggende IJsseldijk weer terug naar Deventer. Daar, met het uitzicht over de rivier en op de stad dronken we koffie, aten appelgebak, en werd het samenzijn afgerond met een glaasje advocaat met slagroom.

Ik vroeg haar eens wat de kerk met de twee torens aan de overkant van de rivier eigenlijk betekende. “Van ’t geleuf”, was haar antwoord. Ik vertelde haar, dat zij als klein meisje in die kerk was gedoopt, maar ze keek glazig, en het zei haar niets. Toen zei ik: “Tante, u bent altijd zo verdrietig en u voelt zich altijd zo alleen. We moeten een afspraak met elkaar maken. We moeten vragen of Jezus zich over u wil ontfermen. Of Hij u wil helpen over dat verdriet heen te komen en u weer blijdschap te geven in het leven. Maar het zou wel eens kunnen dat u vergeet daarvoor te bidden, maar ik zal het ook doen. Ik zal u blijven steunen in het gebed.” Dezelfde glazige blik, en geen reactie. Ze begreep totaal niet waar ik het over had.

De volgende keer herhaalde zich hetzelfde ritueel, en hetzelfde gesprek. Zo ging dat maar door, jaar in, jaar uit, zonder dat ze ooit reageerde. Zelfs niet met één enkel woord!

Tien jaar later zaten we op een vrijdagmiddag in een dorpscafé in Den Nul, ergens aan de IJssel. We zaten met ons tweeën in de cafézaal, en plotseling was het alsof de bliksem insloeg. Iets dat uit medisch oogpunt tot de onmogelijkheden gerekend moet worden, gebeurde. Mijn tante trad buiten haar dementie, en was normaal! Terwijl ze in haar koffie roerde vertelde ze mij, hoezeer ze het op prijs stelde dat ik haar regelmatig kwam opzoeken. Dat ik haar rondreed, we samen koffie dronken en appeltaart aten. Dat ik met haar praatte en dat haar dat enorm stimuleerde. “Als je me weer terug hebt gebracht naar het tehuis, dan ben ik weer helemaal opgeladen, en kan ik er weer wéken tegen! En ik weet ook dat je altijd voor mij hebt gebeden; maar wat je niet weet, is dat ik ook altijd voor jou heb gebeden!”

Ik was perplex. Niet alleen omdat mijn tante tegen mij sprak en de manier waarop, maar ik was vooral geschokt door de manier waarop de Heilige Geest tot mij sprak. “Adri, je hebt je om je tante bekommerd. Je hebt langdurig en oprecht voor haar gebeden, maar je hebt niet echt geloofd dat Ik wat kon uitrichten in de staat waarin zij verkeerde. Je hebt véél te klein over mij gedacht, maar Ik ben veel groter dan jij denkt!”

Het gesprek met mijn tante Anne duurde misschien maar vijf of tien minuten; toen was het over en de dementie sloeg weer toe. Ik heb tien jaar met haar gesproken over Jezus, en tien jaar voor haar gebeden. Op deze bijzondere vrijdag liet God mij zien dat zelfs de meest demente dementen door Hem bereikt en gered kunnen worden. God is inderdaad véél groter dan wij denken of beseffen.

Het was met recht een bijzondere vrijdag, want het was de laatste keer dat ik mijn tante zag. Drie dagen later overleed ze plotseling. Een vrouw die bij haar volle verstand Jezus niet kon vinden, werd door Jezus gevonden in haar demente staat.

Dit najaar start bij PEP i.s.m. De Meij Consultancy en WoonZorgcentra Haaglanden de cursus Dementie: een pastorale en theologische uitdaging. Cursus voor predikanten, geestelijk verzorgers en pastoraal werkers. Docenten: Tim van Iersel, m.m.v. Gert Westrik en Cor van den Berg.